Brześć to dawne miasto książąt i królów. Wzmiankowany po raz pierwszy w 1228 roku, przed 1250 rokiem uzyskał prawa miejskie z rąk księcia Kazimierza, syna Konrada Mazowieckiego.
Brześć Kujawski to obecnie nieduże miasto leżące w powiecie włocławskim, w miejsko-wiejskiej gminie należącej obecnie do południowej części województwa kujawsko-pomorskiego. Przez ponad 20 lat od reformy administracyjnej w 1975 roku, do kolejnej w roku 1998 gmina i samo miasto wchodziły w skład województwa włocławskiego. Miasto leży nad rzeką Zgłowiączką.
Książęce miasto
To tutaj, na dawnym półwyspie leżącego w granicach miasta, niegdyś wielkiego jeziora Cmentowo, wykopaliska odsłoniły pierwszą osadę kultury lendzielskiej z okresu neolitu z 50 domami trapezowatymi, określaną w archeologii jako grupa brzesko-kujawska. W czasie, kiedy ponad 5000 lat temu nad Tygrysem i Eufratem cywilizacja Sumerów zakładała swoje pierwsze miasta – państwa, nasi „pra-brześcianie” na rogatkach obecnego miasta budowali monumentalne, kamienno – ziemne, „leżące” ostrosłupy o długości 3 metrów i szerokości 5 – 7 metrów. Resztki podobnych budowli odkryto nad dawnym jeziorem w sąsiednich Miechowicach. W wyniku prowadzonych od 1933 r. wykopalisk na terenie gminy zinwentaryzowano łącznie 217 stanowisk archeologicznych. W pobliskim Wieńcu odsłonięto grób, z którego pochodzi czaszka około siedemdziesięcioletniego, męskiego przedstawiciela rasy czarnej… Oto jak fantazyjnie kształtowały się korzenie obecnych mieszkańców ziemi brzeskiej.
Władysław Łokietek
To tu mieszkał i stąd zarządzał księstwem brzesko-kujawskim książę Władysław Łokietek – od 1320 r. – król Polski.
Królowie polscy bywali tu wielokrotnie. Poza Władysławem Łokietkiem, dla którego Brześć był miastem rodzinnym i zapewne wyjątkowym, w latach 1399-1430 mamy tu potwierdzonych aż 27 pobytów króla Władysława Jagiełły. W dniu 19 kwietnia 1346 roku na zamku w Brześciu król Kazimierz Wielki nadał prawa miejskie Bydgoszczy. Tu odbywano zjazdy polsko-krzyżackie (1324), zawierano pokoje (31 grudnia 1435r. w wojnie polsko – krzyżackiej ) i odbywano sejmy i sejmiki z udziałem Królów (w 1496 roku konstytucja sejmowa wyznaczyła Brześć jako miejsce sejmików kujawskich).
W 1825 roku nawiedził miasto car Aleksander I.
Liczne przywileje
Królowie polscy hojnie przyznawali miastu przywileje:
- Władysław Łokietek w latach 1292, 1295 i 1297
- Kazimierz Wielki w 1361 roku
- Władysław Jagiełło w 1410 roku
- Aleksander Jagiellończyk w 1504 roku
- Zygmunt August w 1556 i 1557 roku
- Stefan Batory w 1576 i 1582 roku
- Zygmunt III w 1593 i 1596 roku
- Jan III Sobieski w 1681 roku
- August II w 1720 roku
- Stanisław August Poniatowski w 1781, 1782, 1787 i 1793 roku.
To właśnie dzięki tym przywilejom miasto znajdowało siły do podnoszenia się z ruin po kolejnych zawieruchach wojennych. W historii Brześć był oblegany i zdobywany wielokrotnie, między innymi w latach 1327, 1329 i 1332 przez Krzyżaków, w 1383 roku przez autonomicznego księcia mazowieckiego Ziemowita, a w 1657 roku przez Szwedów. Złą sławą zapisały się w historii miasta pobyty wojsk saskich, litewskich, rosyjskich, pruskich i niemieckich, a także liczne pożary i zarazy.
Trudna historia
Zawieruchy dziejowe nie pozostawiły we współczesnym Brześciu zbyt wielu zabytków materialnych, zachował się jednak unikalny w regionie, urbanistyczny układ miasta średniowiecznego.
XIV-wieczne miasto założono na obronnym, tarasowym wzgórzu o zarysie litery ,D” zlokalizowanym o około 10 m nad poziomem rzeki Zgłowiączki. Od północy, południa i wschodu otoczone było wałem ziemnym z fosą z wodami Zgłowiączki, oraz murami obronnymi. Wewnątrz murów rozplanowano cztery bloki zabudowy 160 m x 160 m , podzielone (nazwy obecnie) ul. Narutowicza, Reymonta i Krakowską, z przypadłymi do nich ulicami Krzyżową, Kilińskiego i Farną. Kwadrat południowo-wschodni stanowił Rynek (obecny Plac Łokietka), na którym pierwotnie znajdował się ratusz, z gotyckim kościołem farnym na południowo-wschodnim rogu i zamkiem (na jego miejscu stanęło więzienie – późniejszy budynek Poczty Polskiej) na rogu południowo-zachodnim. W północno-zachodnim narożu, przy murach obronnych zachował się zespół klasztorny dominikanów, ale nie zachowały się bramy miejskie: Krakowska i Toruńska.
Atrakcje warte odwiedzin
W samym mieście i jego bezpośredniej okolicy nie brakuje obiektów i atrakcji istotnych z historycznego, ale nie tylko, punktu widzenia. Powyższy przegląd obejmuje tylko wybrane i najlepiej znane pozycje, w oparciu o które można zbudować swój własny indywidualny plan zwiedzania tego uroczego regionu.
XIV-wieczne miasto założono na obronnym, tarasowym wzgórzu o zarysie litery ,D” zlokalizowanym o około 10 m nad poziomem rzeki Zgłowiączki. Od północy, południa i wschodu otoczone było wałem ziemnym z fosą z wodami Zgłowiączki, oraz murami obronnymi. Wewnątrz murów rozplanowano cztery bloki zabudowy 160 m x 160 m , podzielone (nazwy obecnie) ul. Narutowicza, Reymonta i Krakowską, z przypadłymi do nich ulicami Krzyżową, Kilińskiego i Farną. Kwadrat południowo-wschodni stanowił Rynek (obecny Plac Łokietka), na którym pierwotnie znajdował się ratusz, z gotyckim kościołem farnym na południowo-wschodnim rogu i zamkiem (na jego miejscu stanęło więzienie – późniejszy budynek Poczty Polskiej) na rogu południowo-zachodnim. W północno-zachodnim narożu, przy murach obronnych zachował się zespół klasztorny dominikanów, ale nie zachowały się bramy miejskie: Krakowska i Toruńska.Miejsca nieznane
Brześć Kujawski jest niedużym miastem idealnym na jedno lub dwudniową wycieczkę, o czym będzie traktował jeden z kolejnych wpisów. Jeśli jednak zaplanujecie odwiedzić także okolicę, to na kompleksowe zapoznanie się z regionem warto przeznaczyć sobie co najmniej kilka dni, czego jak mniemam na pewno nie będziecie żałowali.
